به نام خدا

برای بررسی زندگی و سیره ی ائمه علیهم السلام شاید زیاد نتوان به تاریخ های نوشته شده و نصوص باقی مانده از آن دوران اکتفا کرد؛ به هر حال به شهادت تاریخ عمده ی تاریخ نویسان بابت نگارش تاریخ از پادشاهان و امرای زمان خود صله و جایزه دریافت می کردند. از طرفی به خاطر جوی ک دستگاه حاکم بعد از ماجرای کربلا حول خاندان عصمت وطهارت ایجاد کرده بود، مقدار زیادی از فعالیت های آن ذوات مقدسه در لا یه ای پنهان، برآمده از عقل و نقل، تحت عنوان تقیه صورت می گرفت.

اما جدا از این مسائل، اتفاقاتی که پیرامون آن حضرات در جریان بود و سرچشمه ی زلال روایات صحیح شیعی که از ایشان به جا مانده است را اگر با اندکی نگاه عالمانه ممزوج کنیم به نتایجی در خور توجه می رسیم.

در مورد زمان به امامت رسیدن امام صادق علیه السلام هم این نکات قابل انطباق است. تضعیف حکومت بنی امیه از یک سو و قدرت گیری جریان های حامی اهل بیت علیهم السلام – اگر چه در ظاهر- نشان دهنده ی تاثیرات حادثه ی کربلا و در پی آن فعالیت های بعدی اهل بیت برای نجات امت اسلامی از حکومت بنی امیه و بازگرداندن شتر سرگش خلافت به جایگاه اصلی خود بود. از سویی دیگر در بعضی روایات از آن حضرت تحت عنوان «قائم» نیز یاد کرده اند (بحار الانوار جلد 47 صفحه 131). همه ی اینها شاید فرصتی برای امت اسلامی بوده تا از عهد شکنی اسلاف خود توبه و رو به آل الله کنند و سعادت دنیا و آخرت خود را تضمین نمایند. که البته خاندان بنی عباس با موج سواری بر این خواسته ها و جهل مردم توانستند خود را به دروغ به جای اهل بیت پیامبر جا بزنند و باعث سالیان سال گمراهی بخش عمده ای از جهان اسلام شوند.

اما با روی کار آمدن بنی عباس و از بین رفتن این فرصت مغتنم، استراتژی – احتمالی- امام برای مبارزه با حکومت جور، روی آگاهی بخشی به عموم مردم دنبال شد. تا آنجا که در مراسم حج ایشان تمام کاخ نشینان شام و بغداد را غاصب حق خود خواندند و مردم را به اطاعت از خویش فرا خواندند. (بحار الانوار جلد 47 صفحه 85)

این استراتژی تنها برای مقابله با حکومت نبود. حک.مت های جور زمان برای اینکه به خیال خود نیاز مردم به اهل بیت علیهم السلام را مرتفع سازند؛ با پر و بال دادن به تفکرات الحادی خارج از مرزهای اسلامی و علمای نزدیک به خود به دنبال اجرای نقشه ی شوم خود بودند. از ایرو جامعه ی اسلامی با مشکلی کلامی-فقهی مواجه بود که نتیجه ی طبیعی کنار گذاشتن اهل بیت رسول الله صلی الله علیه و اله بود.

و درست درهمین زمان در فضای باز ناشی از دعوای بنی امیه و بنی عباس، امام علیه السلام در خانه ی خود را به عموم مردم گشود و به گفته ی تاریخ تا بیش از 4000 شاگرد تربیت کرد.

کثرت دشمنان عقاید و فقه شیعه در آن زمان از جهت انواع و تعداد باعث شد که عمده ی معارف اهل بیت علیهم السلام، که به هر دلیلی تا آن زمان متروک مانده بود، بیان و حل و فصل شود. از مسائلی چون اثبات وجود خدا در مناظره با دهریون تا بحث های مدون فقه شیعه، تا جایی که فقه شیعه را به عنوان جعفری شناختند، در مقابله با علمای درباری آن دوره که احکام و حدود الهی را با درخواست حاکمان زمان جابجا می کردند.

و شاید بهترین درسی بتوان از این فعالیت های علمی امام صادق علیه السلام گرفت دو چیز باشد؛ اول اینکه کار علمی به خودی خود ارزش و جایگاهی ندارد و مانند بقیه ی فعالیت های آدمی حتما باید در خدمت مکتب و ایده ائولوژی فرد قرار بگیرد.

دوم اینکه در برخی اوقات امام علیه السلام با ذکر نکاتی علمی -به جز در فقه و عفاید- این را می خواستند متذکر شوند که باید تمام نیاز های بشر – حتی دراین علوم- از در خانه ی اهل بیت جستجو شود.

والعاقبه للمتقین